Von Humboldt in Ecuador

2019 was in Ecuador een herdenkingsjaar ter gelegenheid van de geboorte in 1769 van de Duitse natuurwetenschapper Alexander von Humboldt. In het kader van deze herdenking waren er in verschillende steden exposities en conferenties over het leven en werk van deze Pruis.

Waarom is von Humboldt - die tegenwoordig in Europa in de vergetelheid lijkt te zijn geraakt -  voor Ecuador zo belangrijk ?
In zijn tijd gold von Humboldt als een vooraanstaand wetenschapper en als een belangrijk personage. Hij was kind aan huis bij verschillende vorstenhuizen, wetenschappelijke salons in Parijs en goed ingevoerd in de wereld van de politiek.

Oorspronkelijk opgeleid als mijnbouwingenieur, een studie die hij in minder dan twee jaar afrondde, gaf hij na de dood van zijn kille en dominante moeder zijn baan als mijn-inspecteur op om met het geld van zijn erfenis zijn droom na te jagen : reizen, schrijven, avonturen beleven  en natuurwetenschappelijke observaties doen.

Van de Spanjaarden kreeg hij in 1799  een paspoort dat hem toegang gaf tot het gehele grondgebied van wat nu een groot gebied van Zuid-Amerika omvat met als doel natuurwetenschappelijke exploraties  te verrichten.

Von Humboldt zou ruim drie jaar in Zuid-Amerika blijven en beschreef zijn ervaringen in een boek “Ansichten der Natur” dat meteen een bestseller werd en hem grote bekendheid bracht. 

De rusteloze von Humboldt hield van Zuid-Amerika en van de wildernis die voor hem het “Naturgemälde” van het leven zelf was, een opvatting die lijnrecht inging tegen de toen nog gangbare fysico-theologische traditie in het natuurwetenschappelijk onderzoek.   De idee dat de natuur een openbaring is van de Almachtige God en de wildernis er als het ware op ligt te wachten opdat de mens deze chaos in zijn beheer zou nemen om er beschaving te brengen.

Von Humboldt zag echter geen chaos maar een strijd om het bestaan. Ik stel me voor dat hij op de top van de Chimborazo-vulkaan, één van de vulkanen die hij in Ecuador beklom, het als in een “aha-erlebnis” voor zich zag : planten- en dieren pasten zich aan hun omgeving aan en zo ontstonden soorten en variaties.

Deze visie zou later voor Charles Darwin een belangrijk inzicht vormen in het ontwikkelen van zijn evolutietheorie. 
Von Humboldt’s visie dat de natuur een levend wezen is en “alles met alles te maken heeft” zou je met recht ecologisme avant la lettre kunnen noemen.

Op basis van zijn onderzoeksbevindingen was Von Humboldt ook één van de eersten die voor een klimaatverandering waarschuwden. Tijdens zijn reizen in Zuid-Amerika had hij de gevolgen gezien van de ontbossing en de uitgebreide monoculturen en concludeerde dat menselijke invloed zeer ongewenste effecten kon hebben op het natuurlijk evenwicht in de natuur.
​
Het respect dat Von Humboldt aan de dag legde voor de verscheidenheid in de natuur maakte van hem ook een fel tegenstander van het Spaanse kolonialisme en hij vond dat de inheemse bevolking slecht behandeld werd.

Simon Bolivar met wie hij in 1804 in Parijs een ontmoeting had, verklaarde naar aanleiding hiervan mede door Von Humboldts diep humanitaire ideeën geïnspireerd te zijn om negen jaar later de Zuid-Amerikaanse revoluties te leiden.  Hetgeen overigens niet weg nam dat hij één van de grootste dictators in de geschiedenis van Zuid-Amerika zou worden.

De betekenis van Von Humboldt voor Ecuador is evident.  Hij is één van de eersten geweest die Ecuador echt ontdekt heeft en geboeid werd door het opmerkelijk rijk ecosysteem dat hij hier aantrof. De reisverhalen die hij naliet zijn zo beeldend en met zoveel enthousiasme geschreven dat ze nu nog weten te boeien.

Zijn wetenschappelijke inzichten waren hun tijd ver vooruit en hebben nog steeds (meer dan ooit) actuele waarde. 
Maar ook omwille van zijn kwaliteiten als uitzonderlijk mens met een enorme veelzijdigheid, avontuurlijke ontdekkingsdrang en een onverzadigbare  wetenschappelijke belangstelling verdient hij, als één van de laatste “uomo universalis” van de Renaissance een plaats in het pantheon van genieën van onze beschaving.