Reisliteratuur over Ecuador

De meeste reizigers voelen zich tot  Ecuador aangetrokken omwille van het Andesgebergte,  het Amazonegebied of de Galapagos eilanden.  Deze regio's, hoe verschillend ook, hebben met elkaar gemeen dat zij een unieke en fenomenale natuur herbergen. Niet voor niets staat Ecuador op wereldniveau aan de top voor wat betreft de natuurlijke  biodiversiteit.  Grote delen van het land zijn nog onaangetast en nauwelijks door het toerisme ontdekt.

Avontuurlijk ingestelde reizigers komen in Ecuador dan ook ruimschoots aan hun trekken.  De mogelijkheden zijn legio.  Aan de kust vindt je uitgestrekte witte stranden met slechts enkele vissershuisjes, je kunt, onder begeleiding van een ervaren gids, trektochten maken door de jungle in gebieden die enkele decennia geleden nog compleet onontwikkeld waren en in de dorpjes in het binnenland tref je nog de authentieke inheemse indiaanse cultuur aan.

​Desondanks zijn er in de loop der jaren slechts weinig reisdagboeken en verhalen over reizen in Ecuador geschreven en zelfs in de legendarische uitgebreide reeks Baedeker reisgidsen van vóór 1945 vinden wij Ecuador niet terug.

Een bij de meesten wel bekende Ecuador-reiziger/schrijver is natuurlijk Charles Darwin (1809-1882) die als onderdeel van zijn wereldreis en expeditie met de Beagle de Galapagos eilanden aandeed.  De gevarieerde flora en fauna die hij op deze eilandengroep bestudeerde ligt aan de oorsprong  van zijn evolutietheorie.

​Toch was Darwin niet de eerste wetenschapper die over zijn ontdekkingen in Ecuador heeft geschreven.  Charles-Marie de la Condamine (1701-1774) en Pierre Bouguet (1698-1758), twee Franse  biologen gingen Darwin voor op hun reizen door Ecuador tussen 1705 en 1744 en publiceerden bij hun terugkeer een grote hoeveelheid botanische en zoölogische bevindingen.

​De strijd met de woeste natuur en het avontuur in het oerwoud is een regelmatig terugkerend thema in de (weliswaar schaarse) Ecuadoriaanse reisliteratuur,  Een goed voorbeeld daarvan is het werk van Alexander von Humboldt (1769-1850) wiens exploraties op Ecuadoriaanse bodem met name Darwins reizen sterk hebben beïnvloed.

Ecuadoriaanse geschiedenishandboeken vermelden ook de Engelse ontdekkingsreizigers Alfred Simson en Edward Whymper die omstreeks 1880 Ecuador bezochten en in wiens reisverslagen opnieuw tropisch natuurgeweld, ziekten en vijandige indianenstammen een centrale plaats innamen.  Het werk van deze schrijvers lijkt echter in de vergetelheid beland want toen ik in Guayaquil op onderzoek uitging kon ik  - althans in de openbare bibliotheken - geen spoor van deze reisdagboeken terug vinden.

​Jaren geleden kocht ik zelf in een tweedehands boekenwinkeltje in de binnenstad van Quito een boekje, gebonden in een ouderwetse linnen omslag, met als titel "Ecuador". Dit bleek het in het Spaans vertaalde  "Equateur, un journal de voyage" van Henri Michaux, oorspronkelijk verschenen in 1929. Ik had het boekje in mijn boekenkast staan maar verder nooit meer ingezien. Toen ik er echter enkele  maanden geleden in begon te lezen boeide het mij van het begin tot het einde.  ​Henri Michaux (1899-1984) was een Belgische surrealistische schilder en dichter en maakte in 1928 een reis door het Ecuadoriaanse Andesgebergte en het Amazone-gebied. 

Ook in dit reisverslag komen de ongemakken (een "understatement") van het reizen in Ecuador ruimschoots aan bod : de hitte, de regen, de modder, spinnen, tropische ziekten, muggen, noem maar op, Michaux moppert aan een stuk door over al deze verschrikkingen zodat je je gaat afvragen waarom de man die ook nog aan een hartziekte en een leverkwaal leed in hemelsnaam aan zo'n reis begonnen is. Misschien geeft hij zelf het antwoord want aan het eind komt hij tot het besluit "Ik wist niet dat ik zo gehecht was aan mijn land (België), maar weet je, die wind ! ".

​De eerlijkheid gebiedt echter te zeggen dat zijn reisdagboek subliem geschreven . Op een heel persoonlijke, subjectieve manier reageert hij op alle indrukken die hij opdoet en hij wisselt zijn observaties af met hoogst originele notities (al of niet onder de invloed van mescaline en de "goddelijke" drug ayahuasca die hij via inheemse indianen in de jungle leerde kennen).

Zijn beschrijvingen van de overweldigende natuur zijn helder en beeldend en geven een goede indruk van hoe het was om rond te reizen in een tijd waarin grote gebieden van Ecuador nog niet in kaart waren gebracht,  hele volksstammen nog niet waren "gecontacteerd" en reizen ongetwijfeld een barre en gevaarlijke onderneming moet zijn geweest. Er was destijds al wel een spoorweg in Ecuador (die Quito met Guayaquil verbond) maar in het binnenland waren nauwelijks verharde wegen en vervoer vond plaats te voet, met kar en paard, of met muilezels en kano's.

Het beeld wat uit het boekje oprijst is dat van een blanke, gecultiveerde Europeaan tegenover een natuur die hij bewondert maar ook verafschuwt en tegenover barbaren die hij niet begrijpt maar exotisch vindt.  Het deed mij onwillekeurig terugdenken aan mijn lagere schooltijd en de plaatsjes van "onze kolonie" (Belgisch Congo) in de geschiedenisboekjes met afbeeldingen van missionarissen en regeringsfunctionarissen, respectievelijk wit gerokt of gekleed in een wit pak met tropenhelmen op het hoofd, onvermijdelijk poserend naast enkele halfnaakte inboorlingen en een rieten hut op de achtergrond.

Over zijn contacten met Ecuadorianen schrijft Michaux  niet al te veel hoewel hem wel opviel dat zij "vrolijk en vrijgevig" waren. Het spreekt voor zich dat anno 2017 "Equateur" alleen historisch nog relevant is en bol staat van koloniale vooroordelen maar - nogmaals - vanuit het perspectief van het persoonlijk beleven van de schrijver en omwille van de schrijfstijl is het zeker nog de moeite van het lezen waard.

​Over Ecuador zijn verder in de afgelopen decennia verschillende mooie fotoboeken verschenen waarbij met name de mysterieuze charme van de Galapagos eilanden een bron van inspiratie was. 

​Reisboekenschrijvers die nadrukkelijk focusten op de inwoners van Ecuador in plaats van op de hen omringende wondermooie natuur zijn weinig voorhanden..  Ik zou er hier wel enkelen willen vermelden met wiens werk ik bekend ben, zoals Tom Miller, Paul Theroux en Moritz Thomsen, Amerikanen die in verschillende perioden en op verschillende plaatsen in Ecuador verbleven en met elkaar gemeen hebben dat zij bijzonder levendig over hun contacten met de plaatselijke bevolking schreven. Voor reizigers die Ecuador willen bezoeken en/of zich wat meer in de cultuur van het land willen verdiepen zijn de boeken van deze auteurs (voor zover nog verkrijgbaar) zeker aan te bevelen.

Miller bezocht Ecuador begin jaren negentig en schreef uitgebreid over de "Panamahoed" die zoals inmiddels wel  bekend is ten onrechte met Panama wordt geassocieerd maar waarvan de geschiedenis onvervalst Ecuadoriaans is.  Met betrekking tot dit thema interviewde hij voor zijn boek verschillende mensen wat boeiende verhalen opleverde en aantoont dat er in Ecuador meer te zien valt dan alleen het natuurschoon.

​Paul Theroux reisde halverwege de zeventiger jaren doorheen Ecuador als onderdeel van een (trein)reis doorheen Zuid-Amerika.  Het menselijk aspect staat ook bij deze schrijver op de voorgrond en zijn reisverslag (The OId Patagonian Express) is prachtig en met veel observatievermogen geschreven.  Hij toonde zich ook zeer begaan met het lot van de (destijds) nog erg gediscrimineerde indiaanse bevolking.  In contrast met de onder militaire dictaturen levende buurlanden vond hij Ecuador echter een oase van rust en hij genoot vooral van zijn verblijf in Quito wat hij een heel aangename stad vond. Over  Guayaquil liet hij zich helaas in minder lovende bewoordingen uit ("Ik zou niet weten waarom ik hier langer dan enkele dagen zou blijven").

 Moritz Thomsen was een achtenveertigjarige failliete varkensboer die in 1965 als vrijwilliger van het American Peace Corps naar Ecuador werd uitgestuurd "om de armen te helpen" en leefde enkele jaren in een afgelegen Ecuadoriaans vissersdorp  (om zich later permanent in Ecuador vestigen).

Het werk van deze auteur waarin hij over zijn weinig succesvolle ervaringen verslag doet  ("Living poor"en "The farm on the río Emerald")  zou op het eerste gezicht tot de Ecuadoriaanse reisliteratuur kunnen worden gerekend. Alle ingrediënten zijn (weer) aanwezig : avontuur, beschrijvingen van prachtige landschappen en een kroniek van het dagelijks leven in een Ecuadoriaanse dorpsgemeenschap. Het is echter veel complexer bij Thomsen.  In essentie gaat het over armoede, de botsing van verschillende culturen, desillusies en de worsteling van de auteur, niet alleen om te overleven als vreemdeling in Ecuador maar ook om zich te integreren, de hem omringende cultuur en mensen te begrijpen en tegelijkertijd zijn eigen identiteit te vinden,  

Van alle Ecuadoriaanse "reisboekenschrijvers"is Thomsen mijn grootste favoriet.  Zijn schrijfstijl is fascinerend, realistisch, humoristisch, soms cynisch maar altijd van een hoog literair niveau.  Hoewel in andere en betere omstandigheden levend zijn zijn frustraties en hulpeloosheid voor mij herkenbaar. Ook ik erger me soms mateloos aan het gebrek aan efficiency en de gemakzucht waarmee hier wordt te werk gegaan gedaan, - of veel vaker - niets wordt gedaan.   De kennismaking met het werk van Moritz Thomsen inspireerde mij om over het thema "Ecuadoriaanse reisliteratuur' te schrijven.

Het is onbegrijpelijk dat deze auteur vrijwel onbekend is gebleven en met name in Ecuador niet meer erkenning heeft gekregen. Mogelijk is daar recent wel verandering in gekomen want momenteel loopt aan de San Franscisco Universiteit van Quito  een project om zijn werk in het Spaans te vertalen. In Guayaquil waar Thomsen in 1991 in armoedige omstandigheden ten gevolge van  longemfyseem overleed, is helaas niets wat aan het werk van deze markante auteur herinnert.