Hollandse piraten in Guayaquil

De pittoreske, kleurrijke wijk "Las Peñas" met zijn koloniale architectuur, charmante, half verscholen pleintjes en de vele galerietjes, winkeltjes, restaurants en bars  is één van de grootste toeristische trekpleisters van de stad.  Vele toeristen beklimmen dagelijks de 440 treden tellende trap die door de wijk leidt, om aan het eind, vanaf het pleintje met de vuurtoren hun inspanningen beloond te zien met een prachtig uitzicht op de stad en de rivier.

Toch mag je, als je Guayaquil bezoekt, niet vergeten om ook de "Plaza Colón" te bezoeken.  Dit pleintje ligt aan het begin van de wijk "Las Peñas", op twintig meter, rechts van de trap en een in een muur ingemetselde  bronzen plaat herinnert eraan dat dit pleintje waarop twee bronzen kanonnen te zien zijn uit de republikeinse tijd, de plaats is waar Hollandse piraten in 1624 de stad Guayaquil aanvielen en door de bevolking heldhaftig werden weerstaan.

​Over de aanvallen van de piraten is in Guayaquil veel verteld en er is het nodige over geschreven. Ook het stedelijk museum heeft een ruimte die aandacht besteedt aan deze episode van de geschiedenis en er is zelfs een replica van een piratenschip (de Morgan), genoemd naar, de beruchte  piraat Henry Morgan, waarmee rondvaarten worden gemaakt.  In verband met de piratenaanvallen heersen echter veel onduidelijkheden en misverstanden.  Het aantal aanvallen, de jaartallen en de data worden vaak verward en zo dient vermeld dat Henry Morgan  nooit Guayaquil heeft "bezocht" evenmin als die andere legendarische Engelse piraat Francis Drake wiens naam ook vaak genoemd wordt maar wiens schepen nooit verder gekomen zijn dan het Isla de la Plata (Zilvereiland)  vóór de kust van Peru waar het op Spanjaarden buitgemaakte zilver werd verdeeld. De meeste Guaquileños brengen de piratenaanvallen meestal ook niet met Hollanders in verband, Misschien kunnen zij zich eenvoudigweg ook niet voorstellen dat onze als rustig en welgemanierd bekend staande   landgenoten in staat zouden zijn geweest tot het begaan van de wreedheden die door de piraten werden begaan...

​De aanvallen op Guayaquil van de Hollandse piraten, onder leiding van Admiraal Jacques de Clerk ofwel Jacques l'Hermite (alias "Jacobus de Kluizenaar", een in 1582 in Antwerpen geboren Vlaming van Franse Hugenoten-afkomst) zijn echter wel degelijk authentieke historische feiten en voeren ons terug naar de periode in de geschiedenis van de Nederlanden die bekend is als de 80-jarige oorlog (1568-1648).

​Een zo langdurend conflict kent logischerwijs verschillende tijdvakken en dat was ook in de 80-jarige oorlog het geval.  In maart 1609 werd een wapenstilstand gesloten die zou duren tot 1621.  Doch in plaats van een verlengde wapenstilstand overeen te komen besloot de Republiek der Nederlanden, naar analogie van de VOC die de Nederlandse Staat bepaald geen windeieren had gelegd, een WIC  (West- Indische Compagnie) op te richten waarvan de doelstellingen onder andere waren om een deel van de Spaanse overzeese gebieden te veroveren en het Spaanse goud en zilver buit te maken. 

​Daartoe werd een oorlogsvloot uitgerust bestaande uit elf schepen en een bemanning van bijna tweeduizend soldaten en piraten onder leiding van Admiraal Jacques l'Hermite die eerder een loopbaan als opperkoopman bij de VOC achter de rug had.  

​De eerste geruchten over een op handen zijnde aanval van de Hollanders op het overzeese territorium  van Spanje bereikten Markies de Guadalcazar, onderkoning van Spanje echter al begin 1623 en leidden ertoe dat opdracht werd gegeven tot het versterken van de verdedigingswal bij de haven van Callao en het plaatsen van 56 extra kanonnen.  

​Het plan om Callao aan te vallen en verder landinwaarts op te rukken om zo Peru te veroveren  bleek dan ook  voor de Nederlandse vloot die in juni 1623 de kust van Peru bereikte een onmogelijke opgave.  Herhaaldelijke aanvallen van de Hollanders werden afgeslagen en vooral aan de kant van de Hollanders viel een groot aantal doden. Velen stierven ook  doordat bijna de gehele vlootbemanning aan dysenterie leed vanwege het drinken van met rattenuitwerpselen geïnfecteerd water dat onderweg was ingenomen.  En zelfs het bemachtigen van de Spaanse goud- en zilvervoorraden lukte niet want deze waren voor de komst van de Nederlandse vloot door de Spanjaarden ijlings naar Panama overgebracht. 

​Er zat dus voor de Nederlanders weinig anders op dan maandenlang te bivakkeren op het eiland San Lorenzo vóór de Peruaanse kust waarbij wel moet worden aangetekend dat gedurende de blokkade van Callao de Spaanse handel grotendeels tot stilstand kwam en een tiental handelsschepen tot zinken werden gebracht.  in één geval werden hierbij 2.500 flessen wijn  buit gemaakt wat mogelijk ook nog enige troost kan hebben gebracht.

​Een gefrustreerde en ondertussen ernstig zieke  l'Hermite gaf tenslotte in mei 1624 opdracht aan zijn Vice-Admiraal Gheen Huigen om met een apart eskader van 3 galjoenen en enkele sloepen een verrassingsaanval op Guayaquil uit te voeren, te plunderen wat er te plunderen viel en de stad hierna in brand te steken.  

​Echter ook in Guayaquil werd de expeditie geen succes want de aanval was al wekenlang verwacht en voorbereidingen om de stad te verdedigen waren op tijd getroffen.  Zo was er een contingent soldaten ter versterking uit Quito aangekomen en hadden vrouwen en kinderen een veiliger heenkomen gevonden buiten de stad.  Toen op 6 juni 1624 zo'n 600 Hollandse kapers voet aan wal zetten in Guayaquil stuitten zij op hevig verzet. In de annalen van het stadsarchief werd opgenomen dat in het vijandelijk treffen vijftig Hollanders werden gedood, acht werden gevangen genomen terwijl er daarna nog vier werden betrapt toen zij enkele koeien uit een wei haalden, ongetwijfeld met het doel zich aan een lekker stuk vlees te goed te doen.

​Hals over kop keerden de onfortuinlijke piraten terug naar hun uitvalsbasis, namelijk het eiland Puna in de Golf van Guayaquil.  l"Hermite wilde het er echter niet bij laten zitten en besloot tot een nieuwe aanval over te gaan waarvoor zestien galjoenen werden ingezet onder leiding van kapitein Robert Gubernat.

Deze galjoenen kwamen op 25 augustus 1624 in Guayaquil aan en de volgende dag werd  opnieuw door zo'n zeshonderd piraten voet aan wal gezet,  Ook deze aanval werd weerstaan maar kostte aan tientallen inwoners van Guayaquil het leven terwijl de stad grotendeels verwoest werd door brandstichting.

​Het stadsarchief vermeldt dat  niettemin op de Hollanders werden buit gemaakt : elf sloepen, twee lansen, een honderdtal musketten, degens, enkele kisten munitie en twee vlaggen waarop geborduurd de tekst "Gaet ick keere ?" (Zal ik terugkeren ?).

​Korte tijd hierna overleed Jacques l'Hermite. De blokkade van Callao werd opgeheven en  Willem Verschoor,  opvolger van l'Hermite keerde  met een aantal schepen terug naar Nederland.

​Ofschoon de Hollanders mislukten in hun ambitieuze plan om de hegemonie van de Spanjaarden in Latijns-Amerika te breken is de door de Nederlandse Staat gelegaliseerde piraterij overigens wel succesvol geweest en heeft ertoe bijgedragen dat Nederland en met name Amsterdam de bakermat werd van het Westers kapitalisme. 

​Volgens de boekhouding van de West Indische Compagnie hebben Nederlandse kapers tussen 1623 en 1637 meer dan zeshonderd handelsschepen geënterd.   Het grootste succes viel te beurt aan Piet Heijn die erin slaagde om in 1628 de Spaanse zilvervloot bij Cuba te veroveren.

​De geschiedenis hangt echter ook van toevalligheden aan elkaar bedenk ik mij.   Als de onderkoning van Spanje wat minder, of niet op tijd informatie had gekregen omtrent de Nederlandse politieke plannen had de  piraterij de geschiedenis van Latijns-Amerika er misschien heel anders uit  doen zien. De aanval op Peru was een zeer goed voorbereide en goed georganiseerde onderneming waaraan politieke visie, strategie en handelsgeest ten grondslag lagen.  Dit ging veel verder dan ordinaire plundertochten zoals de piraterij toch veelal wordt gezien.  Als het even wat anders was gelopen zouden wij nu in Guayaquil  in plaats van Spaans misschien wel  Nederlands spreken.